شهر هورامان تخت در یک منطقه‌ ی کاملاً کوهستانی واقع شده که توسط کوه‌ های *وَزلی* و *ئاوالان* از سمت شمال غرب و کوه‌ های مرتفع «تخت هورامان» از سمت غرب و کوه سالان (Kosalan) و دره رودخانه‌ ی آب سیروان از سمت شرق احاطه شده است. معماری شهر هورامان پلکانی می‌باشد که در شیب تپه بنا شده است. جمعیت ثابت مردم هورامان در آخرين سرشمارى، 2800 نفر می‌باشد که شامل 640 خوانوار است. شهر هورامان تخت از جمله معدود مناطقی است که بسیاری از مراسم و آیین‌ های سنتی را در خود پرورانده است. اغلب رسم‌ ها و آیین‌ های سنتی شهر هورامان تخت برگرفته از شخصیت تاریخی–مذهبی «پیرشالیار» است؛ این پیر فرزانه جایگاه ویژه‌ ای در اعتقادات مردم منطقه داشته و هر ساله در ایام مشخصی و به رسم یادبود، مراسمی برپا می‌شود. از جمله‌ی رسم‌ ها و آیین‌ های سنتی شهر هورامان می‌توان به موارد ذیل اشاره نمود:

1)- رسم خَبر(Xeber )

2)- رسم کوته کوته (Kote Kote)

3)- رسم کلاوروچنی(Kolarochine)

4)- رسم ذبح حیوانات نذری

5)- رسم عروسی پیرشالیار

6)- رسم شه‌و نیشت (شب نشينى)

7)- رسم تربی(tarbi)

8)- رسم کومسا (Komisa)

*رسم خَبر*

این رسم که در روز پنج‌ شنبه‌ ی اولین هفته‌ ی بهمن‌ ماه برگزار می‌شود، در واقع اعلام آمادگی مردم و خبر مراسم عروسی پیرشالیار در هفته‌ی بعد است. پس از اذان عصر،زیروان‌ها(متولیان سنتی مراسم پیرشالیار)،گردوهای باغ وقفی پیرشالیار را که قبلاً گردآوری نموده‌اند را به شیوه‌ای خاص بین مردم شهر تقسیم می‌نمایند. پسربچه‌ های هورامان به صورت داوطلب نزد زیروان رفته و کاسه‌ای که حاوی تعدادی گرد است را دریافت نموده و هر چند نفر از آنها تحت نظارت جوانی که به محله‌ های شهر و خانه‌ های آن آشناست به درب منازل رفته و گردوها را به اهل خانه می‌دهند. در عوض آنها نیز کاسه‌ی بچه‌ها را معمولاً پر آرد نموده تا تحویل زیروان بدهند. این آردها پس از جمع‌آوری توسط زیروان، جهت تهیه‌ی مخارج و همچنین مصرف آن در مراسم عروسی پیرشالیار مورد استفاده واقع می‌شود.

*رسم کوته‌کوته*

پنج روز بعد از مراسم خبر، یعنی در سه شنبه‌ی دومین هفته‌ ی بهمن‌ ماه، هنگام غروب آفتاب رسم کوته‌کوته اجرا می‌شود. مردم شهر که قبلاً خود را جهت برگزاری مراسم آماده نموده‌اند، اقلامی مانند گردو، کیک، شکلات و.. را جهت برپایی این مراسم تهیه می‌نمایند. بچه‌های شهر هورامان اعم از پسر و دختر بعد از غروب آفتاب با در دست داشتن کیسه‌ای روانه‌های کوچه‌ها می‌شوند و با سر دادن آوای کوته‌ کوته، به درب منازل می‌روند. اهالی هر خانه‌ ای با شنیدن صدای بچه‌ها در پشت درخانه‌ شان، اقلامی را که قبلاً آماده نموده‌ اند را بین بچه‌ ها تقسیم می‌ نمایند. به این ترتیب بچه‌ ها همه‌ ی خانه‌ های محله‌ شان را می‌ گردند. در این هنگام فریاد کوته‌ کوته در امام شهر شنیده می‌شود. این مراسم تا حدود ساعت 8 شب به طول می‌انجامد. در ایام گذشته در مراسم کوته‌ کوته بچه‌ ها صورت خود را با زغال سیاه می‌کردند و با بالا کشیدن پاچه‌ ی شلوارشان، چهره‌ ای ترسناک به خود می‌ دادند.

*کلاوروچنی*

در معماری سنتی منطقه‌ی هورامان ،بالای پشت بام هر خانه‌ای روزنه‌ ای تعبیه می‌کردند که کاربردهای مختلفی داشت. در گویش هورامی به این روزنه «روچن» می‌گویند که اسم این مراسم نیز از آن گرفته شده است. رسم کلاوروچنی حدود ساعت 5 صبح روز چهارشنبه‌ی دومین هفته‌ی بهمن ماه، یعنی روز بعد از مراسم کوته کوته برگزار می‌شود و تا ساعت نزدیک 8 صبح که دام‌های نذری ذبح می‌شوند به طول می‌انجامد. در این رسم از مراسم شهر هورامان ، پسربچه‌ ها همراه دختربچه‌ ها شرکت دارند منتها به دلیل زمان برگزارى آن، رده‌ی سنی نسبت به رسم‌های قبلی بالاتر است. بچه‌ها همانند رسم کوته‌ کوته،‌ هوار سر می‌دهند و با فریاد «کلاوروچنی،کلاوروچنی» مردم را از خواب بیدار می‌ نمایند. در گذشته بچه‌ ها به بالای بام خانه‌ها رفته و کلاه یا کاسه‌ ای را با شال از راه روچن به درون خانه‌ ها پایین می‌ فرستادند و آنقدر فریاد کلاوروچنی سر می‌داند تا صاحب خانه بیدار شده و گردو یا مواردی دیگر نظیر کشک،گلابی،آلوچه،خرما و .. را در کلاه یا کیسه‌ شان بریزند. آنها سپس شال را بالا کشیده و به سراغ خانه‌ی بعدی می‌رفتند. امروزه بچه‌ها به روال گذشته فریاد کلاوروچنی سر میدهند ولی به جای پایین فرستادن شال،درب خانه‌ها را می‌زنند که صاحب خانه نیز بیشتر گردو،پفک،کیک،شکلات و ... را در کیسه‌ هایشان‌ می‌ ریزد.

*رسم ذبح دام‌ های نذری*

دام‌ هایی که در طول سال توسط مردم جهت قربانی در مراسم عروسی پیرشالیار نذر شده‌اند، توسط زیروان‌ ها در نزدیکی خانه‌ ی پیرشالیار جمع می‌شوند. پس از ذبح دام‌ ها آنها را به خانه‌ ی پیرشالیار انتقال داده تا قطعه قطعه شده و جهت پخت آش مخصوص این مراسم آماده شوند. پوست، کله و پچه ئ امعاء و احشاء دام‌ها نیز به فقرای شهر داده می‌شود. قسمت اعظم این گوشت‌ ها به صورت قطعات کوچک درآمده و به کسانی که به خانه‌ی پیرشالیار مراجعه می‌ نمایند تا سهم خود را از این گوشت‌ های قربانی دریافت نمایند داده می‌شود. پس از دریافت گوشت توسط اهالی، مردم به میل خود پولی را به زیروان می‌دهند تا صرف خرج مراسم گردد. در مراسم عروسی پیرشالیار که بعد از ظهر همین روز برگزار می‌شود آشی پخت می‌شود به اسم «هلوشین». در خانه‌ ی خود پیرشالیار شش اجاق که سوخت آنها به سنت گذشتگان از هیزم است بار گذاشته می‌شود. موادی که در آش هلوشین مورد استفاده واقع می‌شود عبارتند از گوشت، پیاز، دانه‌ های انار، گندم،‌نخود و نمک. این آش پس از آماده شدن بین مردم توزیع می‌گردد و اهالی از در ورودى مقداری از آن را از زیروان‌ها به عنوان تبرك دریافت می‌ نمایند.